Loại thuốc nào an toàn, hiệu quả, miễn phí và chỉ cần thay đổi góc nhìn một chút? Chúng tôi mời bạn tiếp tục khám phá mối liên hệ bị lãng quên giữa đức hạnh và sức khỏe – “y học đức hạnh”.

Trong một phòng thí nghiệm tại Đại học British Columbia, dưới ánh sáng của đèn huỳnh quang, một đứa trẻ mới biết đi – vẫn còn quá nhỏ để nói một câu hoàn chỉnh – ngồi trước một bát bánh quy nhỏ và một con thú nhồi bông tên là “Khỉ”.

Khi được yêu cầu chia sẻ một chiếc bánh quy, đứa trẻ này đã làm một điều có thể khiến những người vốn tin rằng trẻ nhỏ là ích kỷ phải ngạc nhiên. Thay vì giữ lại món ăn, cô bé đưa bàn tay nhỏ bé của mình ra và đưa cho Khỉ một chiếc bánh quy, khiến Khỉ phải kêu lên “NGON QUÁ!” một cách thân thiện.

Mỗi lần cô bé đưa cho Khỉ một chiếc bánh quy, khuôn mặt cô bé sáng lên vì vui sướng. Niềm hạnh phúc bùng nổ này hé lộ một hiện tượng mà khoa học đã bắt đầu được ghi nhận với nhiều bằng chứng ngày càng tăng: Việc cho đi – sự hào phóng – có thể khơi dậy niềm vui sâu sắc và mang lại hạnh phúc đáng kể ở mọi lứa tuổi.

Một nguồn hạnh phúc vô tận

Thí nghiệm làm bánh quy giúp xác định loại quà tặng nào đặc biệt thú vị. Để làm được điều này, các nhà nghiên cứu đã thay đổi các điều kiện. Đôi khi bọn trẻ sẽ từ bỏ một trong những món ăn của mình; những lần khác, chúng được tặng thêm một món quà mà nhà nghiên cứu đã “tìm thấy”. Mục đích của sự thay đổi này là để phân biệt sự khác biệt, nếu có, giữa việc chỉ cho đi và việc cho đi bằng cách từ bỏ thứ gì đó có giá trị đối với cá nhân.

Đúng như dự đoán, trẻ em thể hiện sự vui mừng khi lần đầu tiên nhìn thấy thú nhồi bông hoặc khi được tặng một món đồ chơi. Các nhà nghiên cứu đã ghi lại mức độ hạnh phúc của trẻ em bằng cách quan sát hành vi và phân tích khuôn mặt của chúng.

Niềm hạnh phúc tăng vọt, biểu hiện dưới dạng “ánh sáng ấm áp” khi trẻ em tham gia vào “việc cho đi tốn kém”—hi sinh phần thưởng của mình và chia sẻ nó với thú nhồi bông thay vì tặng phần thưởng do nhà nghiên cứu cung cấp.

Quan sát cá nhân có thể khiến người ta nghi ngờ về những kết quả này, vì từ yêu thích của hầu hết trẻ mới biết đi là “của con!”. Ngoài ra, những đứa trẻ tham gia thí nghiệm này là người Canada, khiến một số người cho rằng lòng hào phóng của chúng chịu ảnh hưởng bởi nền văn hóa. Tuy nhiên, thí nghiệm với thú bông này đã được sao chép tại một ngôi làng nông thôn ở Vanuatu, một hòn đảo nhỏ, xa xôi ở Nam Thái Bình Dương, cũng như ở Hà Lan và Trung Quốc, cho thấy trẻ mới biết đi trên khắp thế giới dường như thích chia sẻ đồ ăn riêng của mình nhất.

Một nghiên cứu trên 200.000 người ở 136 quốc gia, từ những quốc gia giàu có như Canada đến những quốc gia ít giàu có hơn như Uganda, đã phát hiện ra rằng việc cho tiền người gặp khó khăn luôn khiến mọi người hạnh phúc hơn. Xu hướng này đúng trong mọi hoàn cảnh và mọi cộng đồng, không chỉ giới hạn ở tiền mặt.

Một phương thuốc tốt hơn cả thuốc?

Lòng hào phóng không chỉ đem lại sự an lạc chủ quan; nó thực sự tốt cho sức khoẻ tim mạch.

Trong một nghiên cứu được công bố trên tạp chí Tâm lý học Sức khỏe, các nhà nghiên cứu đã yêu cầu những người lớn tuổi bị huyết áp cao chi tiền cho người khác trong ba tuần. Kết quả thật ấn tượng: Các tác giả nghiên cứu phát hiện ra rằng huyết áp của những người tham gia đã giảm xuống mức tương đương với khi họ bắt đầu dùng thuốc mới, tập thể dục thường xuyên hoặc thay đổi mạnh mẽ chế độ ăn uống.

Tại sao hiến máu lại làm giảm áp lực lên tim? Các nhà khoa học cho rằng hành động hào phóng có thể kích hoạt một loạt các hormone làm dịu, “tạo cảm giác dễ chịu”, chẳng hạn như oxytocin, giúp giảm căng thẳng và áp lực lên động mạch và tĩnh mạch.

Một nghiên cứu đã kiểm tra giả thuyết này bằng cách yêu cầu những người tham gia thực hiện một hành động đơn giản và hào phóng, chẳng hạn như viết một lời động viên gửi đến một người bạn, trước khi phải đối mặt với một nhiệm vụ căng thẳng (chuẩn bị và trình bày một bài phát biểu trong thời gian giới hạn).

Nhóm “hào phóng” có ít dấu hiệu liên quan đến căng thẳng hơn đáng kể so với nhóm đối chứng. Ví dụ, huyết áp tâm thu tăng ít hơn, làm giảm phản ứng căng thẳng tim mạch. Ngoài ra, họ có mức alpha-amylase trong nước bọt thấp hơn, đây là một loại enzyme liên quan đến phản ứng “chiến đấu hay bỏ chạy”, cho thấy hệ thần kinh giao cảm ít được kích hoạt hơn.

Lòng hào phóng thường bắt nguồn từ lòng vị tha – động lực vô tư vì hạnh phúc của người khác – và phản ánh khả năng của con người trong việc hành động vì lợi ích của người khác mà không mong đợi được đáp lại. Abigail Marsh, một nhà khoa học thần kinh và chuyên gia về lòng vị tha, chỉ ra rằng những người vị tha ít nhạy cảm hơn với những cảm xúc tiêu cực và “giảm phản ứng với sự tức giận, điều này rất hữu ích vì quá nhạy cảm với sự tức giận có thể dẫn đến sự thù địch và hung hăng”, bà chia sẻ với The Epoch Times.

Tính chọn lọc cảm xúc của những người vị tha có thể giải thích tại sao lòng hào phóng làm giảm căng thẳng, phản ánh khả năng chống lại các kích thích tiêu cực của họ.

Giảm đau

Việc cho đi còn mang lại một lợi ích bất ngờ khác: giải tỏa nỗi đau về thể xác.

Một bài báo đăng trên PNAS đã chứng minh rằng hành vi hào phóng có thể làm giảm cảm giác đau đớn và thậm chí cải thiện khả năng chịu đau. Trong một ví dụ, những người hiến máu cho biết họ cảm thấy ít khó chịu do kim tiêm hơn đáng kể so với những người lấy máu để kiểm tra y tế cá nhân.

Trong một ví dụ khác, các nhà nghiên cứu đã kiểm tra tác động của khả năng chịu đau thông qua một bài kiểm tra sức chịu lạnh, trong đó những người tham gia nhúng tay vào nước đá và xem họ có thể chịu được lạnh trong bao lâu.

Những người tham gia vừa tình nguyện hiệu đính một cuốn sách giáo khoa dành cho con em của người lao động nhập cư không được trả lương cảm thấy ít đau hơn đáng kể và chịu được cái lạnh lâu hơn đáng kể so với những người từ chối làm tình nguyện hoặc thực hiện nhiệm vụ một cách bắt buộc (nhóm đối chứng). Trung bình, nhóm tình nguyện giúp đỡ chịu đựng cơn đau lâu hơn gần gấp đôi so với nhóm đối chứng.

Điều đáng ngạc nhiên là trong số tất cả những người tham gia, chỉ có 11,6% có thể chịu được nước đá trong thời gian tối đa là ba phút. Những người có sức chịu đựng đáng kinh ngạc này là ai? Tất cả trong số họ đều thuộc nhóm tình nguyện viên hào phóng.

Nghiên cứu tương tự đã áp dụng hiệu ứng giảm đau tự nhiên này cho bệnh nhân ung thư bằng cách yêu cầu họ thực hành giúp đỡ người khác trong ba tuần. Công việc này bao gồm chuẩn bị bữa ăn cho những bệnh nhân khác và dọn dẹp khu vực công cộng của bệnh viện. Kết quả thế nào? Bệnh nhân ung thư báo cáo mức độ đau mãn tính của họ giảm đáng kể về mặt lâm sàng, và tình trạng cải thiện được thấy rõ sau nhiều tuần.

Các tác giả kết luận rằng những kết quả này cho thấy việc chịu chi phí cá nhân để giúp đỡ người khác có thể bổ sung cho các liệu pháp điều trị đau hiện tại và thúc đẩy sức khỏe của những người bị đau mãn tính.

Khoa học thần kinh: Lòng hào phóng không phải là một từ sáo rỗng

Abigail Marsh giải thích rằng các vùng não như vùng vân bụng và vùng tegmental bụng hoạt động mạnh khi mọi người thể hiện lòng hào phóng. Những vùng này cũng chính là những vùng sáng lên khi có những trải nghiệm thú vị như ăn uống hoặc đạt được mục tiêu, cho thấy sự hào phóng vốn có tác dụng đền đáp về mặt thần kinh.

Kết quả là, não xử lý lòng hào phóng theo những cách khác nhau tùy thuộc vào động lực đằng sau nó. Theo Abigail Marsh, những động cơ khác nhau cho lòng hào phóng – có đi có lại, công bằng hay lòng vị tha thuần túy – có liên quan đến các mô hình hoạt động não riêng biệt.

Ví dụ, giúp đỡ ai đó vì cảm giác công bằng (muốn đảm bảo sự bình đẳng) sẽ kích hoạt các vùng não chịu trách nhiệm về tư duy dựa trên quy tắc. Ngược lại, những hành động hoàn toàn vị tha – giúp đỡ ai đó vì lòng trắc ẩn hoặc sự đồng cảm – sẽ kích hoạt các mạng lưới liên quan đến sự hiểu biết và kết nối về mặt cảm xúc.

Nhưng tại sao một số người lại nỗ lực hết mình để giúp đỡ người khác, thậm chí là người lạ, mà không mong đợi được đáp lại điều gì?

Công trình của Abigail Marsh về những người hiến thận ẩn danh đã thách thức quan niệm thông thường cho rằng mọi người chỉ hiến thận vì lòng ích kỷ.

Cô ấy nói: “Một số dữ liệu cho thấy rằng khi mọi người chọn cho đi, chủ yếu là vì họ đang tích cực kìm nén ham muốn ích kỷ của mình”. “Nhưng chúng tôi đã thử nghiệm câu hỏi này ở những người hiến thận vị tha và không tìm thấy bằng chứng nào cho thấy giả thuyết này là đúng.”

Những người này cho thấy hoạt động mạnh hơn ở các cấu trúc não liên quan đến sự đồng cảm. Hoạt động não của họ “phản ánh” não của người lạ theo cách rất giống với cảm giác của họ nếu chính họ phải chịu đau khổ. Abigail Marsh thấy thú vị khi những người vị tha này có hạch hạnh nhân lớn hơn – một vùng não đóng vai trò quan trọng trong cảm xúc – trái ngược với những người mắc chứng bệnh tâm thần hoặc vô cùng thiếu lòng trắc ẩn. Quyết định của những người hiến thận này phản ánh tầm quan trọng mà họ đặt vào hạnh phúc của người khác.

“Nói cách khác, họ giúp đỡ người khác vì họ thực sự coi trọng hạnh phúc của người khác”, Marsh nói.

William Chopik, phó giáo sư tâm lý học nhân cách tại Đại học bang Michigan, cho rằng lòng hào phóng này gắn kết mọi người lại với nhau, nuôi dưỡng thiện chí và sự hợp tác.

Những phát hiện này làm nổi bật một sự thật về lòng hào phóng: Không phải lúc nào cũng là để nhận lại thứ gì đó; Không phải lúc nào cũng có chuyện đền đáp lại người khác. Đối với nhiều người, điều này dựa trên các giá trị, sự đồng cảm và niềm vui mà họ cảm thấy khi giúp đỡ hoặc chia sẻ với ai đó. Thật vậy, so với động vật, con người nổi bật hơn ở khả năng chăm sóc cho nhiều cá nhân khác nhau, kể cả người lạ. Marsh nói thêm rằng có vẻ như chúng ta là những sinh mệnh duy nhất thấy những hành động quan tâm này thực sự có giá trị.

Ngược lại, lòng tham – ham muốn dai dẳng về nhiều thứ hơn, dù là tiền bạc, của cải vật chất hay sự công nhận – dường như có tác động ít có lợi hơn đến sức khỏe và hạnh phúc. Những người tham lam có thể cảm thấy thỏa mãn tạm thời khi có được thứ gì đó mới, chẳng hạn như cảm giác tự hào sau khi mua một món đồ lớn. Tuy nhiên, cảm giác này nhanh chóng biến mất. Bởi vì những người tham lam có tâm lý “không bao giờ đủ” nên họ phát triển một hệ thống thoả mãn không lành mạnh giống như những người nghiện ngập, có thể dẫn đến sự bất mãn, gia tăng căng thẳng và giảm sút hạnh phúc.

Giới hạn của sự hào phóng

Mọi món quà đều như nhau phải không? Có vẻ như là không.

Một nghiên cứu được công bố trên tạp chí Collabra: Psychology cho thấy loại hình quyên góp, hiệu ứng cảm nhận của việc quyên góp và bối cảnh quyết định đáng kể đến lợi ích của sự hào phóng.

Ví dụ, việc cung cấp một trải nghiệm, chẳng hạn như mời ai đó đi ăn tối hoặc đi xem hòa nhạc, có xu hướng củng cố mối quan hệ xã hội. Ngược lại, những món quà vật chất, mặc dù được trân trọng, nhưng ít khi liên quan đến việc củng cố mối quan hệ trừ khi chúng được cá nhân hóa sâu sắc hoặc gắn liền với những trải nghiệm chung.

Nghiên cứu cho thấy những khác biệt này là do những trải nghiệm này có nhiều khả năng tạo ra những mối liên hệ có ý nghĩa, những kỷ niệm đẹp và cảm giác vui vẻ được chia sẻ. Ngược lại, quà tặng vật chất đôi khi có thể mang tính giao dịch hoặc ít mang tính cá nhân hơn.

Hơn nữa, nhiều hơn không phải lúc nào cũng tốt hơn. Lòng hào phóng phải tuân theo quy luật lợi ích giảm dần. Giống như một chiếc bánh sẽ trở nên kém ngon sau khi ăn quá nhiều miếng, việc nhận quá nhiều quà tặng – hoặc quà tặng quá xa xỉ – không nhất thiết mang lại nhiều hạnh phúc hơn. Một cử chỉ nhỏ có ý nghĩa, như mua cho ai đó một tách cà phê, cũng có thể mang lại cảm giác nhẹ nhõm về mặt cảm xúc.

Lòng hào phóng phát triển mạnh mẽ trong sự chân thành. Mặt khác, việc cho đi vì những lý do bên ngoài, chẳng hạn như áp lực hoặc nghĩa vụ, có thể làm giảm hoặc thậm chí hủy bỏ mọi lợi ích của hành vi hào phóng.

Ví dụ, một người tham gia nghiên cứu năm 2022 đã mô tả một tình huống quyên góp mà trong đó anh ấy cảm thấy bị gây sức ép bởi một nhân viên từ thiện quá dai dẳng bên ngoài một cửa hàng tạp hóa. Mặc dù hoạt động từ thiện này có mục đích chính đáng, nhưng việc không có nhiều sự lựa chọn khiến trải nghiệm này trở nên khó chịu và không thỏa mãn về mặt cảm xúc. Ngược lại, một người tham gia mô tả việc trả tiền thuê nhà cho bạn mình vì nghĩ đến người đó, làm nổi bật bản chất tự nguyện của hành động này và tạo ra lợi ích cảm xúc lớn hơn.

Áp lực nghĩa vụ có thể đặc biệt đáng chú ý trong những ngày lễ. Do đó, những ngày lễ có thể làm gia tăng căng thẳng, biểu hiện dưới dạng khó khăn tài chính hoặc mong muốn vượt trội hơn người khác, nhưng chúng cũng là thời điểm đặc biệt để suy ngẫm về đức tính hào phóng so với lòng tham.

Một nghiên cứu năm 2019 thậm chí còn phát hiện ra rằng mặc dù lòng hào phóng được kỳ vọng sẽ tăng lên vào tháng 12, nhưng thực tế lại có xu hướng giảm xuống, khi những người báo cáo mức độ căng thẳng cao trong kỳ nghỉ lễ thường cho đi ít hơn so với các thời điểm khác trong năm.

Từ trẻ mới biết đi đến người lớn, khoa học đã chứng minh có mối tương quan đáng tin cậy giữa lòng hào phóng với sức khỏe và hạnh phúc được cải thiện. Tuy nhiên, lòng hào phóng không nhất thiết phải là cái gì đó quá to tát. Chopik chia sẻ với tờ The Epoch Times rằng chúng ta có thể hào phóng trong cuộc sống hằng ngày: giúp hàng xóm vứt rác, quyên góp một khoản nhỏ cho tổ chức từ thiện, làm tình nguyện tại bếp ăn từ thiện hoặc chỉ đơn giản là lắng nghe một người bạn đang trải qua thời điểm khó khăn.

Theo Epoch Times
Thanh Ngọc biên dịch