“Sự ngạc nhiên là cảm giác được ở trong sự hiện diện của một điều gì đó to lớn vượt qua sự hiểu biết hiện tại của chúng ta về thế giới,” Dacher Keltner viết trong cuốn sách “Awe: The New Science of Everyday Wonder and How It Can Transform Your Life” (Điều kỳ diệu: Khoa học mới về sự ngạc nhiên thường ngày và cách nó có thể thay đổi cuộc sống của bạn).

Cảm giác này thường gắn liền với việc quan sát sự hùng vĩ của Thiên nhiên: những ngọn núi lớn, cây cối, cồn cát rộng lớn hoặc đường chân trời đại dương.

Tuy nhiên, thiên nhiên không phải là nguồn gốc duy nhất của sự ngạc nhiên, cũng không phải là nguồn phổ biến nhất. Hơn nữa, nó còn vượt xa cảm giác ngạc nhiên hay cảm hứng nhất thời, vì nó ảnh hưởng đến sức khỏe của chúng ta theo ít nhất năm cách.

Một nguồn cảm hứng ngạc nhiên không ngờ

Người ta có thể ngạc nhiên trước những ý tưởng triết học, khám phá khoa học, âm nhạc, sáng tạo thị giác, tâm linh và tôn giáo, những nhận thức cá nhân, những chiến công ấn tượng và sự giác ngộ. Thậm chí chỉ cần làm quen với những người thú vị khác cũng khiến chúng ta cảm thấy ngạc nhiên. Nghiên cứu cho thấy rằng khi người tham gia xem video về những người truyền cảm hứng như Mẹ Teresa, điều đó có thể khơi dậy cảm giác ngạc nhiên.

Để xác định nguồn gốc phổ biến nhất của sự ngạc nhiên, Dacher Keltner đã tiến hành một thí nghiệm yêu cầu những người tham gia từ khắp nơi trên thế giới viết ra những câu chuyện khiến họ ngạc nhiên.

Trong số 2.600 câu chuyện được thu thập, nguồn cảm hứng kỳ diệu phổ biến nhất trên thế giới chính là vẻ đẹp đạo đức: một đức tính và tính cách đặc biệt được đánh dấu bằng sự trong sáng và lòng tốt của ý định và hành động. Điều này bao gồm việc chứng kiến ​​lòng dũng cảm, lòng tốt, sức mạnh hoặc khả năng vượt qua khó khăn của người khác – ví dụ, những câu chuyện về những người xả thân để cứu người lạ hoặc những hành động tử tế trong thảm họa.

Vẻ đẹp đạo đức cũng bao gồm cả cách con người cảm thấy ấn tượng về sự bắt đầu – hoặc kết thúc – của cuộc sống. Nhiều bà mẹ cho rằng sinh con là điều tuyệt vời nhất mà họ có thể làm. Trong cuốn sách của mình, Dacher Keltner viết về một người mẹ Nhật Bản: “Tôi thực sự xúc động trước nhận thức và trách nhiệm khi trở thành cha mẹ, cũng như trước sự quý giá của cuộc sống. Từ lúc đó, tôi cảm thấy mình sẽ sống hết mình để bảo vệ sinh mệnh này. »

Một bà mẹ người Nga cho biết cô muốn “ôm cả thế giới” sau khi sinh con. Các ông bố cũng cảm thấy ngưỡng mộ. Một người Indonesia viết: “Tôi không thể tin rằng Chúa đã ban tặng một món quà đẹp đẽ và tuyệt vời như vậy cho vợ tôi, và tôi không thể ngừng mỉm cười, vừa kinh ngạc vừa biết ơn Chúa vì đã ban cho chúng tôi một đứa con trai. »

Theo Dacher Keltner, tiền bạc và của cải không góp phần tạo nên sự ngạc nhiên. Trong nghiên cứu hiện đang được bình duyệt, không ai đề cập đến máy tính xách tay, Facebook hoặc điện thoại thông minh của họ. Không ai nhắc đến đôi giày Nike mới, xe Tesla hay chiếc túi Gucci của mình cả. Dacher Keltner viết: “Sự ngạc nhiên xuất hiện trong một thế giới khác biệt với thế giới trần tục của chủ nghĩa vật chất, tiền bạc, sự giàu có và thể hiện địa vị—một thế giới vượt ra ngoài những điều trần tục, mà nhiều người gọi là sự thiêng liêng.”

Một ngôn ngữ được nói bởi tất cả mọi người

Một bài báo đăng trên tạp chí Nature cho thấy ở 12 khu vực trên thế giới, sự ngạc nhiên kích thích phản ứng khuôn mặt độc đáo, tương tự như những biểu cảm phổ biến như thích thú, hài lòng và đau đớn.

Từ nền văn hóa này sang nền văn hóa khác, khi một người bị choáng ngợp bởi sự ngạc nhiên, ví dụ như khi nhìn thấy pháo hoa hoặc sao băng, khuôn mặt của họ sẽ thay đổi và phản ứng với cùng một biểu cảm trên khuôn mặt: lông mày cong, mắt mở to như thể đang cố gắng thu thập mọi chi tiết của cảnh tượng tráng lệ này. Hàm há ra, miệng hơi mở, đờ đẫn trong khoảnh khắc kinh ngạc không nói nên lời. Một nụ cười nhẹ hiện lên ở khóe môi và đầu hơi ngả ra sau, như thể bị kéo bởi một sợi chỉ vô hình.

Một nghiên cứu đã thử nghiệm giọng nói bộc phát cho 16 cảm xúc, bao gồm ngạc nhiên, tức giận, sợ hãi và buồn bã, ở 10 nền văn hóa và thậm chí cả một ngôi làng xa xôi ở Bhutan. Những âm thanh thể hiện sự kinh ngạc như “wow” và “oh” được nhận biết với độ chính xác khoảng 90%, khiến cho sự kinh ngạc trở thành một trong những cảm xúc được nhận biết rộng rãi nhất.

Sự ngạc nhiên ảnh hưởng đến sức khỏe như thế nào?

Sự ngạc nhiên giúp tăng cường hạnh phúc theo năm cách. Đầu tiên là thay đổi hệ thống miễn dịch.

Cytokine là chất truyền tin hóa học thúc đẩy hệ thống miễn dịch hoạt động mạnh hơn. Chúng đóng vai trò quan trọng trong phản ứng viêm nhằm tiêu diệt mầm bệnh và chữa lành vết thương. Tuy nhiên, phản ứng cytokine hoạt động quá mức có liên quan đến tình trạng sức khỏe kém và các rối loạn như viêm khớp, bệnh Alzheimer và trầm cảm lâm sàng. Đáng chú ý nhất là trong những năm gần đây, thuật ngữ “bão cytokine” trong Covid-19 đồng nghĩa với bệnh nặng và kết quả xấu.

Các nghiên cứu mới đang bắt đầu công nhận vai trò của cảm xúc tích cực đối với sức khỏe thể chất của chúng ta. Một nghiên cứu năm 2015 được công bố trên tạp chí Emotion cho thấy một số cảm xúc tích cực, chẳng hạn như niềm vui và tình yêu, có thể làm giảm mức độ cytokine interleukin-6 (IL-6), một chỉ số biểu thị mức độ viêm.

Tuy nhiên, chính cảm giác ngạc nhiên mới là yếu tố góp phần lớn nhất vào việc giảm mức cytokine, cao hơn tới ba lần so với cảm giác vui mừng.

Một nghiên cứu kéo dài 22 ngày được công bố trên Tạp chí Khoa học đã quan sát những người lớn và nhân viên y tế trong đại dịch Covid-19 và phát hiện ra rằng, mọi người càng cảm thấy ngạc nhiên trong cuộc sống hàng ngày thì họ càng ít căng thẳng và ít gặp phải các triệu chứng cơ thể hơn (ví dụ: đau đầu và rối loạn giấc ngủ).

Những nghiên cứu này cho thấy rằng sự ngạc nhiên có thể có lợi cho những người bị viêm và trong thời kỳ căng thẳng cấp tính và mãn tính, chẳng hạn như đại dịch Covid-19.

Sự ngạc nhiên cũng có thể tác động đến sức khỏe bằng cách tăng cường sự hòa nhập xã hội, tính hòa đồng, tăng ý nghĩa cuộc sống và giảm ý thức về cái tôi.

Một cái tôi nhỏ hơn

Giáo sư Yang Bai của Đại học California-Berkeley và nhóm của ông đã tiến hành một nghiên cứu tại Công viên quốc gia Yosemite. Trong vòng vài ngày, họ đã tiếp cận được hơn 1.100 du khách từ 42 quốc gia. Trong khi ngắm nhìn quang cảnh rộng lớn của Thung lũng Yosemite, những người tham gia được yêu cầu vẽ hình mình trên một tờ giấy và viết “tôi” bên cạnh bức vẽ.

Trong điều kiện tương đương, những người tham gia được yêu cầu làm điều tương tự tại Bến ngư phủ ở San Francisco, một điểm du lịch nổi tiếng.

Những người ở Yosemite thu mình lại nhỏ hơn tới 33%, và “cái tôi” cũng nhỏ hơn. Theo các nhà nghiên cứu, kích thước của người được vẽ và kích thước của “cái tôi” là những chỉ báo khá tốt về mức độ ích kỷ của cá nhân.

Sự thay đổi trong nhận thức về bản thân này có những tác động xã hội quan trọng. Trong một thí nghiệm, những người tham gia dành một phút để nhìn vào các cây cao có nhiều khả năng giúp đỡ người làm rơi bút hơn là nhóm đối chứng dành một phút để nhìn vào một tòa nhà khoa học hiện đại.

Những người trải nghiệm cảm giác kinh ngạc cũng chấp nhận ít tiền thù lao cho việc tham gia nghiên cứu hơn, và theo lời kể của họ, họ cảm thấy ít bị nợ nần và ít tự luyến hơn. Điều này cho thấy cảm giác ngạc nhiên có thể làm tăng hành vi hướng ngoại, giảm tính ích kỷ và giảm sự tập trung vào lợi ích cá nhân.

Anousheh Ansari, một nhà du hành vũ trụ, đã chia sẻ cảm xúc của mình về sự kinh ngạc vô cùng mà cô cảm thấy trong không gian vũ trụ: “Trải nghiệm thực tế vượt quá mọi mong đợi và đó là điều gì đó khó có thể diễn tả bằng lời […] Nó thu nhỏ mọi thứ đến mức bạn nghĩ mọi thứ đều có thể quản lý được […] Tất cả những điều có vẻ to lớn và không thể thực hiện được […] Chúng ta có thể làm được. Hòa bình trên Trái Đất — Không vấn đề gì. Nó mang lại cho mọi người nguồn năng lượng đó, […] sức mạnh đó, và tôi đã trải nghiệm điều đó.”

Không có gì lạ khi sự ngạc nhiên truyền cảm hứng cho chúng ta trở nên tâm linh hơn. Trong một nghiên cứu năm 2013, các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng những người tham gia nhìn thấy điều gì đó đáng kinh ngạc có điểm số về tâm linh cao hơn những người không nhìn thấy.

Các nhà nghiên cứu kết luận rằng trải nghiệm kỳ diệu làm tăng động lực tìm hiểu thế giới của chúng ta, từ đó có thể khơi dậy niềm tin vào điều siêu nhiên.

Sự kích thích tinh thần này giúp cải thiện sức khỏe tinh thần và thể chất.

“Cơ thể chúng ta phản ứng với liều lượng lành mạnh của Thiên nhiên Tuyệt vời giống như cách chúng phản ứng với một bữa ăn ngon, bổ dưỡng, một giấc ngủ ngon, một thức uống giải khát hoặc một buổi tụ họp vui vẻ với bạn bè hoặc gia đình: chúng ta cảm thấy được nuôi dưỡng, mạnh mẽ, tràn đầy năng lượng”, Dacher Keltner viết. Nó cũng làm giảm nguy cơ mắc bệnh tim mạch, bệnh tự miễn, tiểu đường, trầm cảm, rối loạn căng thẳng sau chấn thương (PTSD) và lo âu, cũng như các cơn đau nhức hàng ngày.

Dacher Keltner lưu ý rằng: “Sự ngạc nhiên hàng ngày là nhu cầu cơ bản của con người”. Chúng ta có thể tìm lại cảm giác ngạc nhiên này bằng cách tiếp cận cuộc sống bằng sự tò mò, tìm kiếm những điều kỳ diệu của thiên nhiên thường bị bỏ qua và những biểu hiện cảm động về lòng tốt của con người xung quanh chúng ta.

Theo Epoch Times
Thanh Ngọc biên dịch